موسسه حقوقی و داوری عدل پویان زرین قبول انواع پرونده های حقوقی و داوری
شرایط صدور احکام غیابی در دادگاه بدوی
مراد از غیاب در صدور یک حکم غیابی، غیبت خوانده است چرا که خواهان تنظیم کننده دادخواست و کسی است که آن را تقدیم می کند پس بعید است خود خواهان تصمیم به غیبت بگیرد و از مطالبه حقش پا پس بکشد. پس حکم همیشه برای خواهان دعوی حضوری است.
برای اینکه یک حکم غیابی تلقی شود، تحقق ۳ شرط همزمان و با هم لازم است. یعنی اگر یکی از این شروط هم محقق نشود؛ حکم حضوری خواهد بود. توجه داشته باشید که غیابی بودن فقط منوط به احکام است و ما قرار غیابی نداریم.
۱.عدم ابلاغ واقعی زمان جلسه دادرسی به خوانده: ماده ۳۰۳ قانون آیین دادرسی مدنی یکی از این شرایط را زمانی می‌داند که مامور ابلاغ، ابلاغ نامه تشکیل جلسه دادرسی را به خود شخص خوانده تحویل نداده باشد. در واقع مطابق قواعد ابلاغ در صورتی که دسترسی به خوانده وجود نداشته باشد، مامور ابلاغ می تواند به یکی از نزدیکان او که از روی ظاهر انسان نرمالی تلقی شود ابلاغ نامه را تحویل دهد، شرایط را مکتوب کند و رسید تحویل بگیرد.
پس اگر ابلاغ به صورت واقعی به شخص خوانده یا نماینده قانونی او صورت پذیرد، حتی اگر در هیچکدام از جلسات دادگاه هم حاضر نشوند، باز هم حکم صادره حضوری خواهد بود.
دقت داشته باشید قواعد ابلاغ طریقیت دارند و نه موضوعیت. یعنی اگر ابلاغ واقعی هم به خود شخص خوانده نشده باشد ولی احراز شود او به طریقی از برگزاری جلسه دادگاه آگاهی پیدا کرده است و باز هم حاضر نگردیده، حکم حضوری خواهد بود. نمونه این شرایط زمانی اتفاق می افتد که به عنوان مثال خوانده دعوی متقابلی طرح کند و این یعنی از دعوی اولیه اطلاع داشته که دعوی متقابلی را مطرح نموده یا با تقدیم لایحه ای، تصویر اوراق پرونده را درخواست نماید یا وکیل معرفی کند. همه این موارد نشان از این می دهد که اگرچه ابلاغ واقعی به خوانده صورت نگرفته و وی در جلسات دادرسی حاضر نشده اما اطلاع داشته و حکم صادره هم حضوری خواهد بود.
بسیاری از حقوقدانان ملاک ابلاغ واقعی را، ابلاغ اولین جلسه دادرسی می دانند به این ترتیب که اگر جلسه اول دادرسی به خوانده با وکیلش به صورت قانونی ابلاغ شد، حتی اگر جلسات دیگر در صورت تشکیل به صورت واقعی ابلاغ شود باز هم در صورت احراز دو شرط دیگر، حکم غیابی خواهد بود.
۲.عدم حضور خوانده در هیچ یک از جلسات دادرسی: اگر خوانده در هیچ یک از جلسات دادرسی شرکت نکند و وکیل هم معرفی ننماید. مسئله مهم در مورد حضوری بودن حکم این است که خوانده یا وکیل او فرصت دفاع در برابر ادعای وارده را داشته باشند. پس اگر حضور پیدا کنند ولی اجازه دفاع نیابند حکم دیگر حضوری نخواهد بود.
۳.عدم ارسال لایحه: در صورتی که خود شخص خوانده یا نماینده او که می تواند وکیل، وارث یا قائم مقامش باشد هیچ نوع لایحه ای تنظیم و ارسال ننمایند، در واقع از دفاع از خود منصرف شده گشته اند پس حکم حضوری خواهد بود.
در مجموع حکمی غیابی است که ابلاغ واقعی به خوانده نشده باشد و او به هیچ طریقی اطلاعی از جلسه دادرسی نداشته باشد، خودش یا نماینده اش در هیچکدام از جلسات دادرسی حضور پیدا نکنند و هیچ لایحه ای هم نفرستند. در صورت انجام هر یکی از این موارد حکم صادره حضوری خواهد بود.
شرایط صدور احکام غیابی در دادگاه تجدیدنظر
ماده ۳۶۴ قانون آیین دادرسی مدنی درباره احکام غیابی صادره در مرحله تجدیدنظر چنین می گوید:
در مواردی که رأی دادگاه تجدیدنظر مبنی بر محکومیت خوانده باشد و خوانده یا وکیل او در هیچ یک از مراحل دادرسی حاضر نبوده و لایحه دفاعیه یا اعتراضیه ای هم نداده باشند، رأی دادگاه تجدیدنظر ظرف مدت ۲۰ روز پس از ابلاغ واقعی به محکوم‌علیه یا وکیل او، قابل اعتراض و رسیدگی در همان دادگاه تجدیدنظر است. رأی صادره قطعی است.
در واقع این برای حالتی است که خوانده غایب در مرحله بدوی محکوم نشده و حکم به نفع وی صادر شده است چرا که تنها در این مورد است که خوانده قطعا اعتراضی نخواهد کرد. پس اگر خواهان محکوم شده که در مرحله بدوی به خواسته خود نرسیده معترض باشد و حکم در دادگاه تجدیدنظر به بررسی گذاشته شود و باز هم خوانده حضور نیابد و تمام ۳ شرط موجود باشد؛ تجدید نظرخوانده پاسخی نخواهد داد و اگر رای بدوی فسخ شود و حالا رای به نفع خواهان اولیه صادر گردد، حکم صادره غیابی خواهد بود و خوانده به صورت غیابی محکوم می شود.
اجرای حکم غیابی
در تبصره ۲ ماده ۳۰۵ قانون آیین دادرسی مدنی آمده است که اجرای احکام غیابی تنها با معرفی ضامن معتبر یا اخذ تامین مناسب از سوی محکوم له ممکن است مگر اینکه دادنامه یا اجرائیه به محکوم علیه ابلاغ واقعی شده باشد و وی در مهلت قانونی مقرر واخواهی نکرده باشد. در این صورت حکم قطعی و قابل اجراست بدون آن که نیاز به معرفی ضامن یا تامین باشد.
اعتبار احکام غیابی
احکام غیابی اگر علیه خوانده صادر شوند، یک موقعیت ناعادلانه را به وجود می آورند. به این صورت که شما به عنوان خوانده اطلاعی از تشکیل جلسه دادرسی علیه خود نداشته اید و طبیعتا فرصت دفاع هم پیدا نکرده اید و حالا محکوم شده اید.
در مورد اعتبار احکام غیابی باید گفت، صرف نبود خوانده و دفاع نکردن وی به این معنی نیست که حکم صادر شده معتبر نخواهد بود یا اعتبار ناقص تری نسبت به حکم حضوری دارد. مطابق قانون آیین دادرسی مدنی احکام صادره به صورت غیابی نیز معتبرند و خوانده در صورت محکوم شدن می تواند اگر خواست نسبت به آن اعتراض کند.
تفاوت حکم غیابی و حضوری
همانطور که گفته شد احکام غیابی از حیث اجرا و تاثیر فرقی با احکام حضوری ندارند. در واقع تنها تفاوتی که ببین این دو نوع رای وجود دارد و آن‌ها را از هم متمایز می کند؛ روش اعتراض به آن است. در مورد احکام حضوری چه از سوی خوانده و از سوی خواهان هر کدام که معترض باشند، برای تجدیدنظرخواهی ۲۰ روز از صدور حکم بدوی مهلت دارند تا به دادگاه تجدیدنظر مراجعه کنند. در مورد احکام غیابی که خواهان در آن محکوم شده است، نیز وضع به همین ترتیب است. در واقع این احکام برای خواهان حضوری است. اما اگر خوانده غایب نسبت رایی که طبق آن محکوم شده، اعتراضی دارد؛ باید از روش واخواهی استفاده نماید. امکان واخواهی تنهای برای احکام غیابی وجود دارد و این همان تفاوت میان حکم حضوری و غیابی است.
واخواهی
واخواهی روشی است که قانون برای اعتراض به رای غیابی در نظر گرفته است. کلمه واخواهی در لغت به معنای اعتراض و ایراد وارد کردن است.
اصحاب دعوی واخواهی برعکس دعوی نخستین است. یعنی خوانده محکوم شده در دعوی نخستین واخواه و خواهان محکوم له در دعوی بدوی واخوانده نامیده می شود. در صورت تعدد واخواندگان، ممکن است واخواه تصمیم بگیرد تنها یکی یا چند نفر از آنان را واخواهی نماید که به موجب ماده ۳۰۸ قانون آیین دادرسی مدنی واخواهی نسبت به همان افراد صرفا موثر خواهد بود. البته در صورتی که رای صادره قابل تجزیه نباشد همه واخواندگان مخاطب قرار می گیرند.
پس واخواهی روش اعتراض به رای دادگاه فقط برای احکام غیابی است. البته تجدیدنظرخواهی از احکام غیابی هم مانند حضوری ممکن است اما در واخواهی رسیدگی ماهوی با تشکیل جلسه و فرصت دفاع به خوانده یا همان واخواه وجود دارد.
مرجع صالح به رسیدگی در واخواهی کدام است؟
همان دادگاهی که رای غیابی را صادر کرده، در صورت تقاضا برای واخواهی به آن هم رسیدگی می‌نماید. در این حالت دادگاه با تشکیل مجدد جلسه و این بار با حضور و هزینه خوانده غایب دفاعیات او را می‌شنود و رای جدیدی صادر می نماید که ممکن است رای قبلی را نقض کند یا در تایید آن و علیه خوانده صادر شود.
مهلت واخواهی چقدر است؟
مطابق قانون مهلت درخواست برای واخواهی، برای خوانده مقیم ایران ۲۰ روز است و اگر شخص مقیم کشور خارجی باشد دو ماه فرصت خواهد داشت. مهلت ۲۰ روزه برای یکبار هم قابل تمدید می باشد که این ۲۰ روز دوم برای تجدیدنظرخواهی است.
اگر فرد عذر موجهی داشته باشد که در مهلت قانونی نتوانسته واخواهی کند، پس از رفع آن عذر و ارائه مدارک می تواند دادخواست واخواهی را تقدیم کند. تشخیص موجه بودن عذر یا غیر موجه بودن آن با دفتر دادگاه است. یکی از این عذر‌های موجه ابلاغ قانونی دادنامه یا اجرائیه است که ممکن است شخص به هیچ وجه از آن اطلاع نداشته باشد. البته در این مورد دادگاه باید تصمیم گیری نماید.
