اعتراض به شهادت شهود

شهادت یا گواهی ، هنوز هم یکی از مهم ترین ادله اثبات دعوا ، هم در امور حقوقی و هم در امور کیفری می باشد . به طور کلی ، شهادت یا گواهی ، به این معنا است که شخصی ، غیر از طرفین دعوا ، مطالبی را به نفع یا به ضرر یکی از اصحاب دعوا بیان کند ؛ به نحوی که این موضوع ، در صدور رای توسط قاضی دادگاه موثر افتد و ادعای یکی از آنان را اثبات نماید .

البته ، توجه به شهادت شهود ، به عنوان یکی از دلایل اثبات کننده دعوا ، نیازمند وجود شرایط خاصی است ؛ به این معنا که هم شاهد و هم مفاد شهادتی که شاهد بیان می کند ، باید شرایطی داشته باشند تا به لحاظ قانونی ، تاثیر داشته باشند و قاضی ، بتواند به استناد آن شهادت ، رای صادر نماید . علاوه بر این ، لازم است که شاهد ، حین ادای شهادت خود ، کاملا موازین اخلاقی را رعایت نموده و از بیان مطالبی که خلاف واقعیت هستند ، به طور جدی خودداری کرده و به عبارت دیگر ، شهادت دروغ مطرح نکند .

به همین دلیل است که اگر شاهد ، در ادای شهادت در دعاوی کیفری یا حقوقی ، شرایط فوق را رعایت نکرده باشد و یا اینکه اصلا خودش ، شرایط شاهد در دادگاه را نداشته باشد ، طرف مقابل ، که شهادت به ضرر وی مطرح شده است ، می تواند به شهادت وی اعتراض نماید . اعتراض طرف مقابل به شهادت شهود را در اصطلاح حقوقی ، « جرح شهود » می نامند و در قانون نیز ، اصطلاح جرح و تعدیل گواهان ذکر گردیده است .

به همین دلیل ، لازم است اعتراض به شهادت شهود یا به عبارت دیگر ، جرح گواه را توضیح دهیم . به طور کلی ، زمانی که خواهان یا شاکی ، به شهادت شهود ، برای اثبات دعوا استناد می کند ، باید اسامی و مشخصات آنها را در دادخواست یا شکواییه ، قید کند و خوانده دعوی یا مشتکی عنه نیز ، همین تکلیف را حین جلسه اول دادرسی دارد . این موضوع ، به طرف مقابل ، این امکان را می دهد تا در صورت لزوم ، اقدام به اعتراض به شهادت شهود نموده و اصطلاحا ، شهود را جرح نماید که این موضوع ، در مقاله جرح و تعدیل شهود ، بیشتر توضیح داده شده است .

مفهوم جرح شهود یا اعتراض به شهادت شهود ، در ماده ۱۹۱ قانون مجازات اسلامی ، ذکر شده است که به موجب آن ، جرح شهود ، عبارت است از اینکه ، شخصی شهادت بدهد که شهود ، شرایط ذکر شده در قانون ( بویژه شرط عدالت ) را ندارند و شهادت دادن آنها به لحاظ شرعی ، صحیح نمی باشد و به اصطلاح ، شهود را جرح نمایند که در قسمت بعد ، شرایط شهادت شهود را که به استناد آنها ، می توان اعتراض به شهادت یا جرح شاهد را انجام داد ، ذکر می کنیم .

اما نکته مهمی که در این خصوص وجود دارد ، آن است که پس از جرح شهود و یا اعتراض به نبود شرایط مقرر قانونی در شاهد ، طرف مقابل نیز می تواند با آوردن شهود دیگری ، اثبات کند که شاهدان قبلی ، شرایط قانونی لازم برای ادای شهادت را داشته اند که این موضوع را اصطلاحا، تحت عنوان « تعدیل شهود » نام گذاری می کنند که به معنای اثبات وجود شرایط قانونی لازم در شاهد ( از جمله عدالت ) است .

علاوه بر جرح شهود ، که به معنای نبود شرایط قانونی در شاهدان می باشد ، اعتراض به شهادت شهود ، دربرخی شرایط دیگر نیز امکان پذیر است که در ادامه ، سایر شرایط اعتراض به شهادت شهود و سپس ، آثار این اعتراض را بررسی خواهیم کرد .

شرایط اعتراض به شهادت شهود

همانطور که در قسمت قبل اشاره شد ، شاهدان ، باید به لحاظ شرعی و قانونی ، شرایطی داشته باشند تا قاضی به استناد آن ، حکم صادر کند . از جمله مهم ترین شرایط شاهد یا گواهان ، این است که شاهد ، در زمان شهادت دادن ، باید بالغ بوده ( یعنی اینکه شهادت کودکان صغیر پذیرفته نیست ) و همینطور عاقل باشد ( شهادت افراد مجنون پذیرفته نیست ) .

علاوه بر این ، ایمان ، عدالت و طهارت مولد ( حلال زاده بودن ) از جمله شرایط شهود است . ذی نفع نبودن در موضوع دعوی و نداشتن خصومت شخصی با طرفین دعوا و نیز عدم اشتغال به تکدی گری و ولگردی نیز از جمله شرایط دیگری است که شهود باید داشته باشند که در صورت فقدان آنها ، اعتراض به شهادت شهود ، میسر است .

وجود شرایط شهادت شاهد ، باید توسط قاضی ، مورد توجه قرار گرفته و در صورتی که شاهد ، یکی از این شرایط را نداشته باشد ، شهادت شخص ، فاقد ارزش است . اما علاوه بر قاضی ، هر یک از طرفین دعوا که شهادتی این چنینی ، علیه وی مطرح شده است ، نیز می تواند اقدام به اعتراض به شهادت شهود نموده و از دادگاه، تقاضای عدم توجه به شهادت ایشان را داشته باشد .

البته ذکر این نکته نیز ضروری است که بر اساس قانون قدیم ، شهادت دادن در دادگاه ، توسط بستگان و اعضای خانواده امکان پذیر نبوده است ؛ اما در حال حاضر ، این ممنوعیت قانونی برداشته شده است و به همین دلیل ، شهادت اقوام و بستگان در دادگاه ، به لحاظ حقوقی ایرادی نداشته و نمی توان نسبت به آن اعتراض نمود .

علاوه بر شرایط شاهدان برای ادای شهادت ، در قانون مدنی ، برای شهادت بیان شده نیز ، شرایطی پیش بینی شده است. شرایط شهادت در قانون مدنی ، عبارت است از اینکه شهادت باید از روی قطع و یقین باشد و نه به صورت تردید ؛ شهادت باید با دعوا مطابقت داشته باشد و قابلیت اثبات دعوا را داشته باشد و همینطور اینکه شهادت شاهدان ، از لحاظ محتوایی ، با هم مطابقت داشته باشد و موضوعات متفاوتی توسط آنها بیان نشده باشد .

لازم به ذکر است که یکی دیگر از شرایط اعتراض به شهادت شهود را می توان ناظر بر حالتی دانست که شاهد ، مطالبی را به عنوان شهادت ، مطرح می کند که خلاف واقع است . حال یا از روی سهو یا غفلت ، مطالب ارائه شده در دادگاه صحیح نیستند، یا اینکه از روی عمد ، شاهد ادای شهادت دروغ می نماید . در هر حال ، شهادت کذب یا دروغ ، بر اساس قانون ، جرم انگاری شده است و اگر معلوم شود شاهد ، شهادت دروغ داده است ، به مجازات شهادت کذب در دادگاه محکوم خواهد شد .

آثار اعتراض به شهادت شهود

بر اساس قانون ، جرح شهود و به عبارت دیگر ، اعتراض به شرایط شهود برای ادای شهادت ، باید تا قبل از ادای شهادت توسط شاهد ، به عمل آید ؛ مگر اینکه موجبات جرح شهود ( مواردی مثل جنون ، کفر ، خصومت شخصی و … ) ، پس از ادای شهادت شاهد مشخص شود که در این صورت ، اعتراض به شهادت وی ، می تواند حتی پس از صدور حکم دادگاه نیز انجام شود و در هر صورت ، دادگاه در خصوص موضوع ، بررسی های لازم را انجام می دهد .

حال ، باید به این سوال پاسخ داد که در صورت اعتراض به شهادت شهود ، چه آثار و پیامدهایی ایجاد می شود ؟ آیا در صورت نبود شرایط شهادت در قانون مدنی ، شهادت ارائه شده ، به طور کامل کنار گذاشته می شود و دادگاه بدون توجه به آن رای صادر می کند ؟ در پاسخ به این سوال ، باید گفت که شرایط بیان شده در قانون ، شرایط شهادت شرعی هستند . یعنی اگر شهود ، این شرایط را داشته باشند ، قاضی دادگاه ملزم است که با توجه به آن ، رای صادر نماید .

اما اگر شهود ، شرایط شرعی را نداشته باشند و این موضوع ، مورد اعتراض طرف مقابل، قرار گرفته و بتواند شاهد را جرح کند ، اعتبار شهادت شرعی شاهد ، از بین خواهد رفت . اما این موضوع ، به این معنا نیست که شهادت آن ها به طور کامل کنار گذاشته شود ؛ بلکه قاضی دادگاه ، می تواند شهادت آنان را استماع نماید . اما اینکه شهادت شهودی که شرایط شرعی را ندارند ، تا چه اندازه می تواند معتبر باشد و دعوی را اثبات نماید ، کاملا به نظر قاضی دادگاه بستگی دارد .

به عبارت دیگر ، در این صورت ، اعتبار شهادت شهود فاقد شرایط ، در حد اماره قضایی است و شاید بتواند نظر قاضی را عوض نماید ؛ اما ممکن هم هست که این امر را به منزله نداشتن شاهد در دادگاه تلقی نموده و به آن توجهی نکند . پس در کل ، قاضی ملزم به پذیرش چنین شهادتی نخواهد بود . به عنوان نمونه ، پسر ۱۴ ساله که هنوز به سن بلوغ شرعی نرسیده است ، می تواند شهادت بدهد ؛ اما شهادت وی ، اعتبار شهادت شرعی را ندارد و قاضی مختار است که به آن توجه کند یا خیر .

علاوه بر این ها ، همانطور که اشاره شد ، شهادت دادن دروغ در دادگاه ، جرم است و چنین شاهدی ، ممکن است در صورت شکایت طرف مقابل ، بابت ادای شهادت دروغ ، به مجازات شهادت کذب در دادگاه محکوم شود . لذا یکی دیگر از آثار اعتراض به شهادت شهود ( در حالتی که شهادت دروغ بوده است ) ، می تواند ناظر بر مجازات نمودن شاهدی باشد که به عمد، در دادگاه شهادت دروغ داده است . به این منظور ، کافی است که شکواییه شهادت کذب ، به دادگاه ارائه شود.