ارتفاق در لغت به معنای تکیه کردن بر آرنج، از چیزی یاری گرفتن در رفاقت کردن است.
در اصطلاح حقوقی نیز حق ارتفاق عبارت از حق کسی در ملک دیگری است، برای کمال استفاده از ملک خود.
حقوق دانان در تعریف حق ارتفاق میگویند، حق ارتفاق حقی است که به موجب آن صاحب ملکی به اعتبار مالکیت خود، میتواند از ملک دیگری استفاده کند. مانند حق عبور، یا ناودان و یا حق داشتن پنجره. مثلاً کسی برای آبیاری و یا رفتن به ملک خود، میتواند از ملک دیگری عبور نماید. این حق از آثار مالکیت است.
خصوصیات حق ارتفاق
- حق ارتفاق قائم به ملک است و اختصاص به زمین دارد؛ یعنی اینکه به سود مالک زمین خاصی برقرار میشود و هر کسی که مالک زمینی شد، می تواند از این حق استفاده کند و به طور معمولی حق ارتفاق در دو زمین متصل و نزدیک به هم به وجود می آید.
- حق ارتفاق تابع ملک و فرع بر مالکیت زمین است؛ به این معنی که نمی توان آن را جداگانه به دیگری انتقال داد، و همواره با زمین منتقل می شود.
- حق ارتفاق دائمی است؛ اگر چه مالک می تواند برای مدت محدودی برای دیگری حق ارتفاق ایجاد کند.
- حق ارتفاق قابل تقسیم نیست؛ منظور این است که اگر حق ارتفاق به سود ملکی مشاع (مشترک) برقرار شده باشد، پس از تقسیم ملک، حق ارتفاق فقط به سود یکی نخواهد بود، و هر کدام به طور مستقل حق استفاده از این حق را خواهند داشت همانطور که ماده ۱۰۳ قانون مدنی بیان گر آن است.
تفاوت حق ارتفاق با حق انتفاع
به طور کلی می توان فرق های حق ارتفاق و حق انتفاع را در موارد ذیل بیان کرد:
حق ارتفاق اختصاص به غیر منقول دارد. ولی حق انتفاع ممکن است به مال منقول یا غیرمنقول اختصاص یابد.
حق ارتفاق برای ملک است ولی حق انتفاع برای شخص.
حق ارتفاق دائمی است لیکن حق انتفاع جز در موارد خاص، موقت است.
اسباب ایجاد حق ارتفاق
حق ارتفاع با شیوه های ذیل ایجاد می شود:
قرارداد؛ که به طور معمول حق ارتفاق با همین شیوه ایجاد می شود همان طوری که ماده ۹۴ قانون مدنی در این زمینه مقرر می دارد که صاحبان املاک می توانند در ملک خود هر حقی را که بخواهند نسبت به دیگری ایجاد کنند. پس مالک زمین و ملک می تواند، با قراردادی حق عبور یا حقوق دیگری را به شخصی واگذار کند.
قانون؛ ممکن است حق ارتفاق ناشی از حکم مستقیم قانون و مربوط به وضع طبیعی املاک باشد. مثلاً زمینی که بالاتر از زمین دیگر است، بر حسب طبیعت که قانون نیز آن را محترم می شمارد؛ دارای حق ارتفاق برای فاضلاب و آب باران نسبت به زمین پائینتر است؛ همان طوری که ماده ۹۵ قانون مدنی مقرر میدارد:
هرگاه زمین یا خانه کسی، مجرای فاضلاب یا آب باران کسی بوده، صاحب آن خانه یا زمین نمیتواند جلوگیری از آن کند، مگر در صورتی که عدم استحقاق او معلوم گردد.