ازدواج موقت

ازدواج موقّت یا مُتعَه یا نکاح مُنْقَطِع که در ایران به نام (صیغه ) معروف است بدین معناست که زن، شخصاً یا به وسیله وکیل خویش، خود را برای مدتی معلوم با مهریه تعیین شده به ازدواج مردی درآورد که در ازدواج با او مانع شرعی نداشته باشد.

مانع شرعی عبارت است از مواردی که از نظر شرعی، ازدواج ممنوع است مانند: خویشاوندی نَسبی یا سببی یا شیری یا درعده طلاق بودن و یا شوهر داشتن.

آیه۴۲ سوره نساء درباره ازدواج موقت نازل شده است. مسلمانان در مشروع بودن متعه در عصر پیامبر (ص) اتفاق نظر دارند؛ ولی در اینکه این حکم شرعی بعد از پیامبر نیز باقی است یا نه، اختلاف نظر دارند.

فقهای امامیه همگی به مشروع بودن ازدواج موقت پس از وفات پیامبر(ص) معتقدند. این نوع ازدواج، در قانون مدنی ایران به رسمیت شناخته شده است.

بر اساس آیه شریفه ۲۴ سوره نساء «فَمَا اسْتَمْتَعْتُمْ بِهِ مِنْهُنَّ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ فَریضَهً» ازدواج موقت در اسلام یک ازدواج کاملاً شرعی و همانند ازدواج دائم، دارای خطبه عقد، مهریه و عده طلاق می‌باشد.

در ازدواج موقت یا صیغه موقت فرزندان متعلق به والدین هستند. تنها تفاوت ازدواج موقت با دائم در این است که بر مرد، نفقه زن (تهیه خوراک، پوشاک و مسکن) واجب نیست و پس از سپری شدن زمان عقد دیگر نیازی به خواندن صیغه طلاق نیست. ازلحاظ قانونی ماده‌ی ۱۰۷۵ قانون مدنی٬ ازدواج موقت در ایران به رسمیت شناخته‌شده است. شرایط و ارکان اساسی نکاح منقطع (ازدواج موقت) عبارت‌اند از شرایط صحت نکاح دائم به‌اضافه‌ی تعیین مدت مشخص و تعیین مهر معین برای زن. موانع ازدواج موقت نیز همان موانع نکاح دائم هستند.

در ماده ۱۰۷۵ آمده است: نکاح وقتی منقطع است که برای مدت معینی واقع شده باشد.

بنابراین تفاوت ازدواج دائم با ازدواج موقت در این است که در ازدواج دائم برای ازدواج زمانی تعیین نمی‌شود؛ ولی صیغه باید برای مدت معلوم منعقد شود. البته باید یادآوری کنیم که این مدت موقت از چند دقیقه تا چند سال می‌تواند باشد و دراین‌باره محدودیتی وجود ندارد. اما به‌هرحال این مدت باید کاملا روشن و معین باشد و ابهامی در آن وجود نداشته باشد.

شرایط ازدواج موقت

۱- درازدواج موقت، رضایت طرفین و خواندن صیغه کافی است و نوشتن و شاهد گرفتن لازم نیست.

۲- خود زن و مرد می‌توانند صیغه عقد را بخوانند. ابتدا مدت عقد (از یک ساعت تا چند سال) و میزان مهر (مثلاً از هزار تومان تا …) را معین کنند و بعد صیغه عقد را بخوانند.

زن می‌گوید :

«زَوَّجتُکَ نَفْسی فی المُدَّهِ الْمَعْلوُمَه عَلَی الْمَهْرِ الْمَعْلوُم» (خودم را به تو تزویج کردم برای مدت معین با مهر معین.)

بعد مرد می‌گوید:

«قَبِلْتُ» (قبول کردم)

تبصره: اگر خود مرد و زن نتوانند صیغه را به عربی صحیح بخوانند به هر لفظی که صیغه را بخوانند صحیح است. اما باید لفظی را بگویند که معنی زَوَّجْتُ و قَبِلْتُرا بفهماند.

۳- عقد موقت طلاق ندارد بلکه جدا شدن زن و مرد بواسطه تمام شدن مدت عقد و یا بخشیدن مدت (مرد باقیمانده زمان عقد را به زن می‌بخشد) می‌باشد.

۴- کسی که صیغه را می خواند باید بالغ و عاقل باشد.

۵- دختری که به حد بلوغ رسیده و رشیده است؛ یعنی مصلحت خود را تشخیص می دهد اگر بخواهد شوهر کند چنانچه باکره باشد باید از پدر یا جد پدری خود اجازه بگیرد، ولی اگر باکره نباشد در صورتی که بکارتش به وسیله شوهر کردن از بین رفته باشد اجازه پدر و جد لازم نیست.

۶- زن در زمان اجرای عقد موقت، در حباله نکاح کس دیگری درنیامده باشد (همسر شخص دیگری نباشد)

۷- همچنین زن هنگامی که می خواهد به عقد مردی در آید، اگر قبلا در عقد دیگری بوده و طلاق گرفته یا مدت عقد موقتش به سر آمده، مدت عده خود را نیز گذرانده باشد.

۸- شرط دیگر آن است که زن زمانی که در عقد دیگری بوده، با مردی که قصد دارد در آینده با او ازدواج کند، زنا نکرده باشد؛ زیرا اگر مردی با زن شوهرداری زنا کند برای همیشه آن زن بر او حرام می شود.

همانگونه که در ماده ی قانونی فوق آمده است، ازدواج موقت اگرچه اسمش موقت است اما بیشتر احکام مربوط به نکاح و زوجیت در آن جاری است اما در ازدواج موقت دو نکته مهم وجود دارد. در ازدواج موقت شرط تعیین مهریه و تعیین مدت عقد یک شرط اساسی محسوب می شود و در صورتیکه مدت یا مهریه قید نشود، عقد دچار اشکال می شود.

موارد ثبت ازدواج موقت

ثبت ازدواج موقت (صیغه) برای زن و مرد الزامی نیست اما بر اساس ماده ۲۱ قانون حمایت از خانواده ثبت ازدواج موقت در مواردی الزامی و اجباری می‌گردد.

در ماده ۲۱ قانون حمایت از خانواده آمده است: نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران در جهت محوریت و استواری روابط خانوادگی، نکاح دائم را که مبنای تشکیل خانواده است مورد حمایت قرار می‌دهد. نکاح موقت نیز تابع موازین شرعی و مقررات قانون مدنی است و ثبت آن در موارد زیر الزامی است:

۱ـ باردارشدن زوجه

۲ـ توافق طرفین

۳ـ شرط ضمن عقد

تبصره ـ ثبت وقایع موضوع این ماده و ماده (۲۰) این قانون در دفاتر اسناد رسمی ازدواج یا ازدواج و طلاق مطابق آیین ‌نامه ‌ای است که ظرف یک ‌ سال با پیشنهاد وزیر دادگستری به تصویب رئیس قوه قضائیه می‌رسد و تا تصویب آیین ‌ نامه مذکور، نظام ‌ نامه ‌ های موضوع ماده (۱) اصلاحی قانون راجع به ازدواج مصوب ۱۳۱۶/۰۲/۲۹ کماکان به قوت خود باقی است.

با توجه به موارد فوق ثبت ازدواج موقت در صورت تحقق موارد ذکر شده در بالا الزامی می گردد و در غیر اینصورت الزامی برای ثبت آن وجود ندارد. در سه مورد ذکر شده ثبت ازدواج موقت مورد حمایت قانونگذار است و می‌توان در صورت استنکاف مرد از پذیرش ثبت ازدواج موقت، هم ضمانت اجرای حقوقی و هم ضمانت اجرای کیفری قایل شد.

این موارد مشکل فرزند دار شدن و زیر بار نرفتن مرد در ازدواج موقت را تا حدی حل نموده است. اما مشخص نیست، در صورت استنکاف مرد از ثبت ازدواج موقت پس از بارداری، تکلیف زن چیست و چگونه می‌تواند اثبات زوجیت و سپس اثبات نسب نماید.

تعیین مهریه در ازدواج موقت

بر خلاف عقد دائم، تعیین مهریه یکی از ارکان اصلی عقد موقت است.

بر طبق قانون عدم وجود مهر و یا بیان نشدن آن مشکلی در نکاح دائم به وجود نمی آورد، اما در ازدواج‌موقت عدم اعلام مهر موجب بطلان عقد خواهد شد.

مشخص بودن مهریه زن در عقد موقت از اهمیت ویژه ای برخوردار است و قانون به آن تاکید فراوانی دارد و اهمیت آن در مواد ۱۰۹۵ الی ۱۰۹۸ قانون آورده شده است تا ترتیبات لازم برای تسلیم مهریه زن در ازدواج‌ موقت داده شود. پس از عقد، زن مالک مهریه خواهد شد و بخشیدن زمان عقد از سوی شوهر، عدم نزدیکی شوهر تا پایان مدت عقد و فوت زن مهر را ساقط نخواهد کرد.

ماده۱۰۹۵- در نکاح منقطع عدم مهر در عقد موجب بطلان است .

ماده۱۰۹۶- در نکاح منقطع موت زن در اثناء مدت موجب سقوط مهر نمیشود و همچنین است اگر شوهر تا آخر مدت با او نزدیکی نکند.

ماده۱۰۹۷- در نکاح منقطع هر گاه شوهر قبل از نزدیکی تمام مدت نکاح را ببخشد باید نصف مهر را بدهد.

ماده۱۰۹۸- در صورتی که عقد نکاح اعم از دائم یا منقطع باطل بوده و نزدیکی واقع نشده زن حق مهر ندارد و اگر مهر را گرفته شوهر میتواند آن را استرداد نماید.

مطابق ماده ۱۰۹۵ قانون مدنی تعیین مهریه و میزان آن در عقد موقت یکی از شرایط صحت این عقد است و در صورتی که مهریه در عقد موقت ذکر نشود، عقد باطل است. این بدلیل ویژگی خاص عقد موقت است. به همین دلیل تعیین مهریه و میزان آن و همچنین تعیین مدت در عقد موقت جزء شرایط صحت این عقد است. این ویژگی بر خلاف عقد دائم است.

در عقد دائم تعیین مهر ضروری نیست و زوجین می توانند بعد از عقد نیز نسبت به تعیین مهریه به توافق برسند. حتی اگر مهریه ای هم تعیین نشود، باز هم زن می تواند از مهر المثل و مهر المتعه استفاده کند. اما تعیین مهر و میزان آن در عقد موقت لازم و ضروری است و عدم تعیین آن سبب بطلان عقد می شود.

مطالبه مهریه در ازدواج موقت

برای مطالبه مهریه در ازدواج موقت، اگر سند رسمی ازدواج موجود باشد، می توان به اداره رسمی اجرای ثبت مراجعه نمود. در این حالت ابتدا از دفتر ازدواج درخواست صدور اجراییه و ابلاغ به شوهر خواهد شد. در صورت عدم پرداخت مهریه ظرف مهلت مقرر در اجراییه، مراتب از طریق اجرای اسناد رسمی ثبت ابلاغ و امکان ممنوع الخروج کردن شوهر و توقیف اموال وی وجود دارد. اما در سایر موارد با مدارک اثباتی، در صورتی که مبلغ مهریه در ازدواج موقت تا بیست میلیون تومان باشد از طریق تقدیم دادخواست مطالبه مهریه در ازدواج موقت به شورای حل اختلاف، و در صورتی که مبلغ بیش از بیست میلیون تومان باشد، از طریق دادگاه خانواده، مطالبه مهریه در ازدواج موقت انجام خواهد شد. تمامی مراحل رسیدگی به دادخواست مطالبه مهریه در ازدواج موقت، مانند مطالبه مهریه در ازدواج دایم است.

مشکل مطالبه مهریه در ازدواج موقت در جایی قابل تصور است که طرفین صرفا مبادرت به خواندن صیغه محرمیت نموده اند و سند رسمی برای مطالبه مهریه در ازدواج موقت ندارند.

راه اثبات میزان مهریه در ازدواج موقت در مواقعی که سند رسمی وجود ندارد، ابتدا اقرار و پس از آن در صورت وجود شهود، شهادت آنها می باشد. البته در این گونه موارد اقرار طرفین مهم ترین مدرک اثبات میزان مهریه در ازدواج موقت می باشد.

در خصوص احکام مربوط به مهریه در عقد موقت چند نکته حائز اهمیت است :

مهر المتعه و مهر المثل صرفا مخصوص عقد دائم است. این دو نوع مهر در صورتی به زن تعلق می گیرند که مهریه به موجب عقد دائم تعیین نشده باشد و مرد قبل یا بعد از رابطه زناشویی بخواهد همسر خود را طلاق بدهد. اما به دلیل اینکه عدم ذکر مهریه در عقد موقت سبب بطلان عقد است، این دو نوع مهریه نیز به زن تعلق نمی گیرند.

همچنین، به موجب ماده ۱۰۹۶ قانون مدنی در نکاح منقطع موت زن در اثناء مدت موجب سقوط مهر نمی شود و همچنین است اگر شوهر تا آخر مدت با او نزدیکی نکند. بنابراین، اگر زن در طول مدت عقد موقت فوت کند یا مرد با او زناشویی نکند، باز هم مهر از بین نخواهد رفت.

وضعیت حقوقی فرزندان حاصل از ازدواج موقت

اگر به هر دلیلی زن و شوهری که با همدیگر ازدواج موقت کرده اند بچه دار شوند این بچه از نظر حقوقی هیچ تفاوتی با فرزند حاصل از ازدواج دایم نخواهد داشت و تمام شئونات وی را دارا خواهد بود. ثبت نام فرزند حاصل از ازدواج موقت در شناسنامه پدر الزامی است. اما چنانچه پدر برای ثبت نام فرزند به ثبت احوال مراجعه نکند، فرزند می تواند تا زمان مراجعه پدر از نام خانوادگی مادر در شناسنامه خود استفاده کند.

در ماده ۱۱۵۸ قانون مدنی می خوانیم: طفل متولد در زمان زوجیت ملحق به شوهر است، مشروط بر اینکه از تاریخ نزدیکی تا زمان تولد کمتر از شش ماه و بیشتر از ده ماه نگذشته باشد. همچنین وی از پدر و مادر خود ارث خواهد برد نفقه وی نیز بر پدر واجب است.

باید توجه داشت، ازدواج موقت باید ثبت رسمی شود و الا اگر شرعا هم عقد به طور صحیح جاری شود اثبات نسب فرزند به پدر مشکل خواهد شد و چه بسا مرد زیر بار نرود و مشکلات حیثیتی و حقوقی فراوان برای خانم ایجاد نماید. چرا که در قانون مدنی اثبات هر دعوایی منوط به پنج دلیل است که در ماده ۱۲۵۸ چنین بیان شده است«دلایل اثبات دعوا از قرار ذیل است: ۱- اقرار ۲- اسناد کتبی ۳- شهادت ۴- امارات ۵- قسم»

البته در ماده ۲۱ قانون جدید حمایت از خانواده این مسئله الزام آور بوده و چنین آمده است: «نظام حقوقی جمهوری اسلامی ‌ایران در جهت محوریت و استواری روابط خانوادگی، نکاح دائم را که مبنای تشکیل خانواده است، مورد حمایت قرار می‌دهد. نکاح موقت نیز تابع موازین شرعی و مقررات قانون مدنی است و ثبت آن در موارد زیر الزامی‌است: ۱- باردار شدن ۲- توافق زوجین ۳ – شرط ضمن عقد.